Кванттык физикада, иммунологияда, химияда жана демократия үчүн күрөштөгү ачылыштар. Нобель сыйлыгын тапшыруу аземи өттү

Нобель комитети 2025-жылдагы лауреаттарды жарыялап, илимдин, коомдун жана дүйнөлүк саясаттын өнүгүшүнө чоң салым кошкон окумуштууларды жана коомдук ишмерлерди белгиледи.

Физика боюнча Нобель сыйлыгы

Лауреаттар: Жон Кларк, Мишель Деворе жана Жон М. Мартинис.

Алар «макроскопиялык электр чөйрөлөрүндө туннелдөө жана энергиянын квантталышын байкаганы үчүн» сыйланды.

Илимпоздор кванттык технологияларды өнүктүрүүдө негизги ролду ойногон: алар кванттык эффекттер чоң системаларда да пайда болоорун биринчи болуп эксперимент жүзүндө далилдешкен. Бул ачылыш бүгүнкү кванттык компьютерлердин негизи болгон свёрхпроводник кубиттерин түзүүгө жол ачкан.

Химия боюнча Нобель сыйлыгы

Сыйлык Омар М. Ягхи, Сусуму Китагаве жана Ричард Робсонго металл-органикалык каркастарды (MOF) иштеп чыккандыгы үчүн ыйгарылды.

MOF-материалдар жогорку пористүүлүгү менен айырмаланып, газдарды кармоо жана сактоо, сууну фильтрациялоо, катализ жана экологиялык таза энергетикада кеңири колдонулат. Алардын ачылышы белгилүү бир касиетке ээ материалдарды атайын «куруп чыгууга» мүмкүнчүлүк берген ретикулярдык химиянын жаңы багытына негиз салган.

Физиология же медицина боюнча Нобель сыйлыгы

Лауреаттар: Мэри Е. Бранков, Фред Рэмсделл жана Шимон Сакагучи — алар иммундук толеранттуулук боюнча изилдөөлөр үчүн сыйланды.

Илимпоздор иммундук система кантип өзүбүздүн клеткаларды «душман катары» көрбөй үйрөнөрүн изилдешкен. Натыйжада негизги жөнгө салуучу Т-клеткалар табылып, аутоиммундук ооруларды, ракты дарылоодо жана трансплантациянын жыйынтыктарын жакшыртууда жаңы ыкмалар иштелип чыга баштады.

Адабият боюнча Нобель сыйлыгы

2025-жылдагы лауреат — венгер жазуучусу Ласло Краснахоркай.

Комитет аны «терең, караңгылыгы менен айырмаланган жана алдын ала сезгендикке толгон көркөм чыгармачылыгы» үчүн белгиледи.

Анын чыгармалары татаал синтаксис, философиялык мазмуну жана адамдын жалгыздыгы тууралуу терең изилдөөлөрү менен белгилүү. Краснахоркай Европа модернизминин эң көрүнүктүү өкүлдөрүнүн бири деп эсептелет.

Тынчтык боюнча Нобель сыйлыгы

Сыйлык венесуэлалык укук коргоочу жана оппозициялык саясатчы Мария Корина Мачадого берилди.

Комитет анын Венесуэлада демократиялык укуктар, саясий реформалар жана авторитардык практикаларды токтотуу үчүн көп жылдар бою жүргүзүп келе жаткан тынч күрөшүн баалады. Ал кризис шартында жарандык эркиндиктерди коргоо жана зомбулуксуз каршылыкты жайылтууга чоң салым кошкон.

Экономика боюнча Нобель сыйлыгы 

Лауреаттар: Жоэль Мокир, Филипп Агьон жана Питер Ховитт — инновациялык өсүш теориясын жана «шыктандыруучу кыйратуу» концепциясын иштеп чыгышканы үчүн сыйланды.

Алар технологиялык инновациялар кантип жашоо деңгээлин узак мөөнөттүү жакшыртарын, атаандаштыкты күчөтөрүн жана экономикада жаңы түзүлүштөрдү түзөрүн түшүндүрүп беришкен. Алардын эмгеги азыркы өнүгүү моделдерине жана өнөржай саясатына негиз болуп саналат.

Сыйлоо 10-декабрда Стокгольмдогу концерттик залда өткөрүлдү.